Diagnose

Als er verdenking is op een aanval van acute porfyrie, kan dit snel worden onderzocht door de urine te onderzoeken. Bij een patiënt met een aanval van acute porfyrie zijn de concentraties van porfyrine en porfyrine voorlopers, delta-aminolevulinezuur en porfobilinogeen (ALA en PBG) sterk verhoogd. Het is belangrijk dat deze onderzoeken zo snel mogelijk na het begin van de ziekteverschijnselen worden uitgevoerd, omdat een diagnose weken na een acute aanval moeilijker te stellen is.

Voor de diagnose van een aanval van acute porfyrie en classificeren van het type porfyrie, moeten monsters van urine, bloed en soms ontlasting worden getest in een laboratorium met ervaring en kennis van porfyrie aangesloten bij het European Porphyria Network (EPNET).
In Nederland is er een laboratorium in het Porfyrie Expertisecentrum Rotterdam van het Erasmus MC dat alle bepalingen kan uitvoeren. Ook kan er bloedonderzoek gedaan worden om het soort porfyrie vast te stellen. Er wordt dan een DNA-onderzoek gedaan naar een fout in het porfyrie-gen.

Problemen bij het stellen van de diagnose
De klachten van een acute aanval van porfyrie zijn lang niet altijd gemakkelijk te herkennen, en als de diagnose gemist wordt, bestaat het risico dat er geneesmiddelen voorgeschreven worden die de aanval verergeren of dat zelfs gedacht wordt dat er een aandoening bestaat waarvoor een operatie noodzakelijk is.

Bij een patiënt die in een ziekenhuis komt met hevige buikpijn en die niet weet dat hij/zij drager is van acute porfyrie, wordt vaak eerst gedacht aan andere aandoeningen, zoals ziekte van Crohn, endometriose, blindedarm- of galblaasontsteking, buikvliesontsteking of ileus.
Als geen duidelijke afwijkingen worden gevonden wordt vaak de diagnose prikkelbare darmsyndroom gesteld.

Mogelijke klachten bij een acute aanval
In Nederlandse ziekenhuizen zijn de artsen in het algemeen niet bekend met de symptomen die bij een acute aanval horen, omdat de ziekte zo weinig voorkomt. Deze artsen kunnen dan ook letten op andere klachten naast de buikpijn: gedragsveranderingen, zoals angst en rusteloosheid, slecht slapen, misselijkheid en braken, spierzwakte (in het begin van de aanval nog niet aantoonbaar), laag natrium (zout), snelle pols, hoge bloeddruk, rode urine (spontaan of na licht blootstelling van de urine), insulten, verlammingen, verminderd bewustzijn of coma.

Problemen bij het niet stellen van een juiste diagnose
Na het niet stellen van een juiste diagnose porfyrie kan er voor een patiënt een jarenlange zoektocht en lijdensweg volgen. De heftige buikpijn krijgt het stempel ‘onbegrepen langdurige buikklachten’ of prikkelbare darm of spastische darm, waardoor de vertwijfelde patiënt vaak de wanhoop nabij is.
Een aanval van acute porfyrie kan gepaard gaan met psychische klachten en ook dat bemoeilijkt het stellen van de juiste diagnose.
De patiënt heeft zo enorm veel pijn dat dit het denken vaak in de weg zit. En doordat de arts geen afwijkingen vindt durft deze geen goede pijnmedicatie te geven, hetgeen verstandig is maar zeer traumatisch is voor de patiënt.

Voor een patiënt waarvan bekend is dat hij/zij een acute porfyrie heeft geërfd, kan het moeilijk zijn om te beslissen of bepaalde ziekteverschijnselen en klachten uiting zijn van een acute porfyrie- aanval of worden veroorzaakt door iets anders. Onderzoek moet dit aantonen.
Het komt voor dat patiënten met porfyrie alle klachten die zij hebben toeschrijven aan porfyrie. Dit kan ertoe leiden dat een diagnose wordt gemist. Daarom is bij buikpijn en de bovengenoemde klachten altijd een arts nodig met ervaring met acute porfyrie. Als een acute porfyrie aanval is uitgesloten dan kan er verder worden gezocht naar een andere verklaring voor de klachten.

Wanneer is het beste moment om onderzocht te worden op acute porfyrie?
Het beste moment om onderzocht te worden op acute porfyrie is zo vroeg mogelijk.
Er zijn twee grote voordelen van een vroege diagnose:
1. in het geval iemand inderdaad de aanleg op acute porfyrie geërfd heeft, kan advies gegeven worden over het verminderen van de kans op een acute aanval
2. mocht deze persoon inderdaad ooit een acute aanval krijgen, zal de diagnose snel gesteld kunnen worden waarna specifieke behandeling gegeven kan worden.

In de praktijk houdt dat in dat onderzoek op acute porfyrie aangeboden wordt aan alle eerstegraads familieleden, zo snel mogelijk nadat de diagnose acute porfyrie bij een familielid is gesteld. Indien één ouder al bekend is met acute porfyrie dienen de kinderen onderzocht te worden zodra het mogelijk is.

Het is mogelijk om al voor de zwangerschap met een arts (klinisch geneticus van het Erasmus MC) hierover te praten, omdat hij/zij dan kan adviseren wanneer het kindje onderzocht moet worden. Onder sommige omstandigheden is het nu mogelijk een baby te onderzoeken onmiddellijk na de geboorte, maar men kan ook overwegen te wachten tot de persoon in kwestie zelf kan beslissen.

Porfyrie Expertisecentrum Rotterdam (PER)
In het Porfyrie Expertisecentrum Rotterdam (PER) is men van mening dat de persoon moet worden geïnformeerd maar zelf moeten kunnen beslissen. Het advies is dat kinderen meegaan met de vader of moeder tijdens hun polikliniek afspraken om mee te luisteren. Vanaf 10-12 jaar oud kunnen ze zelf mee beslissen over het willen weten van dragerschap of beslissen dat ze het niet willen weten. In het Erasmus MC is hiermee veel ervaring, zowel op de afdeling Interne Geneeskunde als afdeling Klinische Genetica. Deze leeftijd is gekozen omdat er eigenlijk geen aanvallen voor de puberteit voorkomen. Het is wel raadzaam het bij meisjes vóór de eerste menstruatie (de menarche) te testen.

Uiteraard is het advies om wel te testen. Het stellen van de diagnose acute porfyrie dragerschap (en advies leefregels en medicatiebeleid) kan helpen voorkomen dat er aanvallen optreden. Zie Leven met acute porfyrie, Geneesmiddelen en Uitlokkende factoren.

Hoe dienen familieleden onderzocht te worden op acute porfyrie?
Bij familieleden van een zekere drager of patiënt, die nooit een acute aanval hebben gehad en met name bij jonge kinderen is onderzoek van urine niet zinnig. Bij hen is DNA-onderzoek in bloed nodig. DNA-testen zijn nauwkeuriger dan andere technieken. Als iemand drager blijkt te zijn wordt er bij het tweede polikliniekbezoek in het EMC ook urine- en vervolg bloedonderzoek gedaan. Ontlastingonderzoek gebeurt alleen sporadisch bij nieuwe patiënten na een acute porfyrie aanval en als er nog geen zekerheid is over welke vorm van acute porfyrie het is. Al het onderzoek wordt uitgevoerd in het laboratorium van het Porfyrie Expertisecentrum Rotterdam (PER), Erasmus MC.
Bij de meeste families is het duidelijk welke genmutatie de oorzaak is van de acute porfyrie.
De behandelend arts of een huisarts kan specialistisch onderzoek voor je organiseren en eventueel volgens de richtlijnen van het laboratorium monsters laten opsturen.

Een formulier is te vinden op de website van het Erasmus MC op de pagina Laboratoriumdiagnostiek. Ga onder Aanvraagformulieren naar Porfyrie: Porfyriecentrum en download het formulier.

https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/laboratorium-diagnostiek#c277a774-d59b-4def-9d7b-e43a1015d65e